Na rubu Nevesinjskog polja, skriven od užurbanih puteva i savremenog života, nalazi se kameni bunar koji već decenijama izaziva pažnju meštana, ali i retkih namernika. Građen u pravilnom elipsastom obliku, sa strmim kamenim zidovima koji se spuštaju prema dubini ispunjenoj vodom, ovaj bunar danas stoji kao nemi svedok prošlih vremena.

Iako o njegovom nastanku ne postoje pouzdani pisani izvori, pretpostavlja se da je bunar podignut pre više vekova, u periodu kada je voda bila ključ opstanka u krševitoj Hercegovini. Debeli kameni blokovi, precizno složeni bez vidljivog vezivnog materijala, govore o veštini tadašnjih graditelja i o značaju koji je ovaj objekat imao za lokalno stanovništvo.

Meštani pričaju da bunar nikada nije presušio, čak ni u najtežim sušnim godinama. Upravo zbog toga, dugo je bio glavni izvor vode za ljude i stoku. Danas, međutim, bunar je zapušten, obrastao mahovinom i korovom, bez ikakve zaštite ili informativne table koja bi posjetiocima otkrila njegovu priču.

Ilirski ili Rimski?

Pitanje porekla bunara kod Nevesinja – da li je ilirskog ili rimskog perioda – i dalje ostaje otvoreno, ali postoje određeni pokazatelji koji mogu ići u prilog obema pretpostavkama.

Zagovornici teze o ilirskom poreklu ističu da su Iliri na području istočne Hercegovine imali razvijenu kulturu korišćenja prirodnih izvora i bunara, posebno u krševitim predelima gde je voda bila strateški resurs. Kružni oblik i uklapanje bunara u prirodni teren, bez dekorativnih elemenata, odgovaraju jednostavnoj i funkcionalnoj gradnji kakva se vezuje za ilirske zajednice. Takođe, lokalna usmena predanja često ovaj bunar povezuju sa „vremenima prije Rimljana“.

S druge strane, rimska hipoteza oslanja se na samu tehniku zidanja. Precizno obrađeni kameni blokovi, pravilna geometrija i stepenice koje se spuštaju prema vodi upućuju na rimsko graditeljstvo, poznato po infrastrukturnim objektima poput bunara, cisterni i akvadukata. Rimljani su, poznato je, imali snažno prisustvo na području današnje Hercegovine, gde su gradili puteve i naselja, te sistematski uređivali snabdevanje vodom.

Bez arheoloških istraživanja – stratigrafskih sondi, analize maltera (ukoliko postoji), te poređenja sa sličnim objektima u regionu – nemoguće je sa sigurnošću utvrditi tačnu starost bunara. Ono što je izvesno jeste da se radi o objektu velike starosti i značaja, koji zaslužuje stručnu pažnju i institucionalnu zaštitu.

Stručnjaci upozoravaju da bi, bez osnovne konzervacije i obeležavanja, ovaj vredan primer tradicionalne gradnje mogao biti trajno oštećen. Istovremeno, bunar kod Nevesinja ima potencijal da postane zanimljiva kulturno-istorijska tačka, kako za lokalnu zajednicu, tako i za turiste koji žele upoznati autentičnu Hercegovinu.

Za sada, ovaj kameni krug sa tihom vodom na dnu ostaje između prošlosti i zaborava – čekajući da neko prepozna njegovu vrednost i vrati mu mesto koje zaslužuje.

Dok nauka ne da konačan odgovor, bunar kod Nevesinja ostaje redak i vredan trag drevnih civilizacija koje su oblikovale ovaj prostor, bilo da su to bili Iliri, Rimljani – ili možda i jedni i drugi kroz različite faze njegove upotrebe.

Mr. D. Tovarišić