Prazni prostori centralne Turske su se, tokom poslednjeg veka, pokazali izuzetno zanimljivim za arheologe. Otkrivene su strukture i kompleksi stari koliko i sve na planeti, i iznenađujuće sofisticiranosti. Ovi nalazi deluju pomalo odvojeno od tradicionalne arheologije. Zašto!?

Kao i kamene komore i dolmeni na Malti, ovi nalazi deluju pomalo odvojeno od tradicionalne arheologije, delom zbog svoje ekstremne starosti, delom zbog činjenice da zapravo nema ničeg sličnog njima nigde drugde. Tako dobijamo zaista drevne hramove, poput onog u Gёbekli Tepeu, ali one prekrivene animalističkim rezbarijama koje se zapravo ne uklapaju u poznati stil.

I, u Arslantepeu, dobijamo ono što bi mogli biti prvi mačevi ikada napravljeni.

Ruševine u Arslantepeu datiraju iz 6. milenijuma pre nove ere, što ih čini jednim od najstarijih ostataka ljudske civilizacije. Ali kompleks Kraljevske grobnice, koji datira iz zore bronzanog doba, je ono što fascinira, i čini se da su ljudi koji su ovde živeli bili rani inovatori u metalurgiji i kovanju oružja.

Datiranje kompleksa bronzanog doba preklapa se sa slojevima kasnijeg bronzanog doba, koji sadrže prepoznatljive hetitske elemente. Hetiti su bili dobro organizovano i prostrano carstvo koje je mnogo dugovalo svojoj vojsci. Da li su naučili iz rada obavljenog u Arslantepeu?

Lokalitet

Sama humka Arslantepe je ogromna, arheološki lokalitet visok 30 metara koji se uzdiže visoko i izolovano iznad ravnice Malatja u Turskoj. Humka se nalazi oko 24 kilometra od reke Eufrat, što je veoma korisna lokacija.

Prema dokazima prikupljenim iz humke i sprovedenim analizama, mesto je bilo naseljeno mnogo milenijuma, sa kontinuiranim i aktivnim ljudskim prisustvom od 6. milenijuma pre nove ere pa sve do srednjeg veka. I za sve to vreme oni su se specijalizovali za oružje.

Kovači u Arslantepeu bili su veliki inovatori. Kako je bronzano doba odmicalo, razvijen je noviji, tvrđi materijal nazvan arsenska bronza, koji se mogao kovati u daleko izdržljivije oružje nego što je postojalo ranije.

Jedini problem je bio što je materijal bio izuzetno toksičan, što je dovelo do situacije u kojoj su metalski radnici decenijama svesno radili sa materijalom koji ih je ubijao. Međutim, izgleda da kovači iz Arslantepea nisu bili zadovoljni ovom situacijom: dokazi sa lokaliteta pokazuju eksperimentisanje sa drugim legurama bronze, uključujući antimon i nikl.

Tokom halkolitskog perioda, ova humka je bila važan deo mesopotamske civilizacije. Mesopotamsku istoriju ovog područja karakterišu stare ruševine kuća od ćerpiča koje se nalaze ispod i oko humke, a koje prethode Kraljevskoj grobnici i mačevima.

Najznačajniji period za humku Arslantepe bio je kasni halkolitski period, kada je na tom mestu izgrađen ogroman palatski kompleks koji je korišćen kao vojni centar. Istorija humke takođe se provlači kroz puteve doseljenika iz ranog bronzanog doba koji su na tom mestu stvorili grobni kompleks.

Na humci se takođe nalaze tragovi artefakata i naselja koji datiraju iz srednjeg i kasnog perioda bronzanog doba. Mnogi slojevi istorije u zemlji humke Arslantepe ukazuju na prisustvo dobro definisanog društva i birokratije ovde čak i pre nego što su zabeleženi istorijski spisi. Ljudi koji su živeli u tom području moraju biti veoma napredni i ispred svog vremena.

Mačevi

Ali upravo su gerb mačeva, napravljenih od arsenske bronze i vrhunskog kvaliteta izrade, najzanimljiviji nalazi na lokalitetu. Kao što je pomenuto, to su najraniji mačevi ikada napravljeni, i čini se da su prvi mačevi napravljeni za elitu.

Mačevi su kroz istoriju bili tradicionalno oružje oficirske klase. Dok su i obični vojnici često nosili takvo oružje, kao u rimskoj vojsci, primarno oružje borbene jedinice bilo je koplje. Da li ova tradicija potiče iz Arslantepea, gde su prvi mačevi bili tvorevine od izuzetne vrednosti, a ne za običnog čoveka?

Sami mačevi su prelepi, svi od metala sa teškim balčacima i laganim, bičevitim sečivima koja su osiguravala da su brzi i uravnoteženi u vazduhu. Neki imaju umetnute dizajne oko drške i balčaka, ali to je prvenstveno bilo praktično oružje, možda neka vrsta „dokaza koncepta“. Do sada je otkriveno ukupno devet.

U poređenju sa kasnijim mačevima, razlike u dizajnu su značajne. Izuzev nekih visoko specijalizovanih kasnijih dizajna kao što su rapira i sablja, koji su dizajnirani za određeni stil borbe, skoro svi kasniji mačevi imaju mnogo šira, teža sečiva. Izgleda da su originalni proizvođači mačeva u Arslantepeu smatrali da će napad mačem doći sa vrha, poput koplja, a ne sa oštrice sečiva.

Drevna humka je takođe bila dom drugim civilizacijama i carstvima, kao što su Vizantijsko carstvo i naravno Rimljani. Sve ove ere se mogu pratiti do zemlje humke Arslantepe zbog artefakata i oružja pronađenih tamo, a lokalitet izgleda da nikada nije bio napušten tokom svoje duge istorije.

Iskopavanja su još uvek u toku, a na humci se otkrivaju dublje tajne. Na primer, u nedavnim iskopavanjima, arheolozi su otkrili statue lavova koje sežu unazad mnogo vekova. Iskopavanja su takođe otkrila prisustvo prevrnute skulpture kralja ispod zemlje humke Arslantepe. Ovo je bilo cenjeno i bogato naselje.

Palata od ćerpiča u najranijim slojevima humke je još jedna napredna građevina. Palata od ćerpiča ima mnogo karakteristika, a najupečatljivija je mogućnost sakupljanja kišnice. Sistem za odvodnjavanje kišnice iz palate omogućio je da područje oko humke postane nešto što podseća na grad-državu, prvu u sadašnjoj Turskoj.

Skulpture i relikvije pronađene ovde slične su onima viđenim u mesopotamskim ruševinama. Nalazi u humci su napravljeni od mnogih metala i pokazuju putovanje kroz koje je celo područje prošlo tokom vekova. Arheolozi su pronašli tragove zlata, olova, bakra, gvožđa i srebra u artefaktima pronađenim ovde.

Istorija koja još nije otkrivena

Istorija humke Arslantepe je toliko obimna da čak i nakon decenija iskopavanja, još uvek postoje artefakti i dokazi koje treba otkriti. Nakon što je UNESKO razmatrao status svetske baštine od 2014. godine, to je zvanično dodeljeno 2021. godine.

Iskopavanja na lokalitetu traju od 1930.-ih, kada je prvi francuski tim arheologa i istraživača počeo da kopa na tom mestu. Danas, italijanski tim koji predvodi profesorka Marsela Frandžipane sa rimskog univerziteta La Sapienca radi na lokalitetu, i još uvek ima mnogo otkrića. 

Tim radi na dve različite lokacije humke i uspešno je iskopavao komade kleke, male hramove i skladišne prostore koje su u prošlosti koristili ljudi naseljeni u tom području. Tim je takođe pronašao neke velike zidine koje su izgrađene da bi zaštitile grad.

Ovi zidovi se nalaze u severoistočnom delu humke i imaju temelj od šuta koji vodi do terase od šuta. Takođe postoje artefakti povezani sa gvozdenim dobom, uključujući keramiku.

Među nalazima koji su pronađeni u tom području, pločica od slonovače sa figurama životinja je značajna. Pločica i drugi nalazi pokazuju da su doseljenici u tom području bili ne samo ratnici već i dobre zanatlije. S druge strane, pored ratovanja i umetnosti, moguće je da su se doseljenici bavili i trgovinom sa trgovcima Anadolije. 

Mr. D. Tovarišić