U svojoj zlatnoj epohi Rimsko carstvo bilo je najmoćnija sila antičkog sveta – imperija koja je utemeljila zakone, gradove, puteve i upravne sisteme koji su vekovima nadživeli njen pad. Ipak, uprkos ogromnom uticaju rimskih careva, danas se sa sigurnošću zna gde je sahranjen tek mali broj njih. Zagonetka je utoliko veća jer su upravo rimski carevi – kao božanski vladari – često gradili raskošne palate, hramove i forume u čast svojih pobeda, bogova i samih sebe. Pa ipak, njihove grobnice su nestale, uništene ili zaboravljene. Zašto su grobna mesta najvažnijih ljudi Rimskog carstva ostala skrivena istoriji? Gde su nestali ostaci careva koji su vladali svetom?

Od Avgustovog mauzoleja do zaborava

Prvi rimski car, Oktavijan Avgust, dao je sagraditi vlastiti mauzolej još pre nego što je preuzeo punu vlast. Taj kružni, monumentalni grobni kompleks u srcu Rima, poznat kao Mausoleo di Augusto, trebalo je da simbolizuje večnost carskog dostojanstva i obožavanje predaka. U njemu su sahranjeni i drugi članovi Julijevsko-Klaudijevske dinastije, uključujući careve Tiberija, Klaudija i Kaligulu.

Ali već sa smrću poslednjeg cara iz te loze, ideja o centralizovanom, dinastičkom večnom prebivalištu počinje da bledi. Dolaskom novih dinastija, svaki novi car želeo je da ostavi svoj pečat – što je često značilo izgradnju novih grobnica, umesto korišćenja postojećih.

Rimljani su spaljivali careve – i to je činilo grobove “nevidljivim”

Rimljani su praktikovali kremaciju kao osnovnu pogrebnu praksu u prvim vekovima carstva. Umesto tela, sahranjivan je pepeo, najčešće u urne, koje su često stavljane u porodične mauzoleje, memorijalne niše ili čak u stubove – kao što je slučaj sa Trajanom, čiji je pepeo položen u podnožje njegovog slavnog stuba na Forumu.

Ipak, urnu je mnogo lakše izgubiti, uništiti ili prenebregnuti nego veliko telo u sarkofagu. Neki carevi su spaljeni na brzinu, bez pompe – posebno oni koji su bili nepopularni, svrgnuti ili nasilno ubijeni. Njihovi ostaci su često uništeni ili rasuti kako bi im se izbrisao trag (takozvana damnatio memoriae – prokletstvo sećanja).

Prokletstvo sećanja: Kada se carevi brišu iz istorije

Rimljani su znali kako da „ubiju“ cara i posle smrti. Ako je vladar bio naročito omražen – poput Nerona ili Komoda – Senat bi izglasao damnatio memoriae, što je podrazumevalo uklanjanje svih statua, natpisa, pa čak i uništavanje grobova. U tom svetlu, grobnice mnogih careva su namerno zaboravljene ili uništene – ne zato što nisu postojale, već zato što su sistematski brisane iz kolektivnog pamćenja.

Nova religija, novi običaji

Do 4. veka, kada se hrišćanstvo uzdiglo do statusa državne religije pod carem Konstantinom Velikim, rimsku kremaciju sve više zamenjuje sahranjivanje tela. Konstantin je želeo da bude sahranjen u Crkvi Svetih Apostola u Carigradu – zajedno s Isusovim apostolima, kao simbol svoje božanske misije.

Tako počinje praksa carskih sahrana u crkvama, što su nastavili vizantijski carevi. Međutim, većina tih crkava je uništena kroz vekove – Crkva Svetih Apostola je srušena u osmanskom periodu, a sarkofazi su preneseni u muzeje ili nestali.

Arheologija zatiče – prazninu

Danas, arheolozi mogu s velikom sigurnošću da identifikuju mesta carske moći – forume, palate, terme. Ali grobnice? Njih gotovo da nema. Od više od 70 rimskih careva (samo u periodu do 476. godine), poznate grobnice imamo za možda desetak – a od njih, samo su Avgustov mauzolej, Trajanov stub i Hadrijanov mauzolej (današnji Castel Sant’Angelo) sačuvani u meri da ih možemo prepoznati.

U mnogim slučajevima se pretpostavlja gde je car sahranjen, ali fizičkih dokaza – nema.

Ne samo vreme, već i vandalizam

Nakon pada Zapadnog Rimskog Carstva 476. godine, rimski gradovi su često služili kao “kameni rudnici”. Monumenti, uključujući i grobnice, rušeni su da bi se koristio materijal za nove zgrade i crkve. Mnoge carske grobnice postale su izvori mermera i cigle za srednjovekovne graditelje.

Zajedno sa zubom vremena, svesno razaranje, promena religijskih i političkih tokova, i odsustvo kontinuiteta u čuvanju sećanja doveli su do toga da su carevi – nekoć smatrani bogovima – danas bez groba, bez spomena i bez mesta na karti.

Traganje se nastavlja

Ipak, interesovanje za ove izgubljene grobnice ne jenjava. Arheološka iskopavanja se i dalje sprovode, naročito u Rimu, Istanbulu, Splitu i na lokalitetima kao što su Gamzigrad (Felix Romuliana) u Srbiji, gde je pronađena grobnica cara Galerija.

Da li će jednog dana biti pronađeni i posmrtni ostaci cara Nerona? Ili grob Markusa Aurelija? Možda. Ali za sada, sudbina većine rimskih imperatora ostaje najveća grobna misterija antičkog sveta.

Mr. D. Tovarišić