Kada pomislimo na Rim, u svesti nam se pojave monumentalni stubovi, lukovi, hramovi i Koloseum koji prkosi vekovima. Ali ono što danas možemo da vidimo tek je bleda senka nekadašnje imperijalne raskoši. Iako je Rimsko carstvo ostavilo neizbrisiv trag na zapadnu civilizaciju, paradoksalno je da su mnogi njegovi najveći i najznačajniji spomenici – nestali.

Tokom vekova, od srednjovekovnih vandalizama do modernog urbanog razvoja, na stotine monumentalnih rimskih građevina jednostavno je zbrisano s lica zemlje. Neke su porušene, neke zatrpane, a mnoge se danas nalaze pod zgradama savremenih gradova. U ovom tekstu donosimo pregled najvećih izgubljenih rimskih spomenika i razloge zašto su nestali.

Zlatna palata iz pakla: Domus Aurea

Nakon velikog požara u Rimu 64. godine, car Neron nije sagradio novu, skromnu prestonicu – već je iskoristio ruševine da podigne svoju fantastičnu “Zlatnu kuću”, poznatu kao Domus Aurea. Bila je to ekstravagantna palata kakvu Rim nikada nije video: stotine prostorija, vrtovi, veštačka jezera, sobe sa zlatnim svodovima, čak i rotirajuća trpezarija.

Ali nakon njegove smrti, Neron je postao sinonim za razvrat i ludilo. Njegovi naslednici su zatrpali palatu i sagradili Koloseum iznad jednog od njenih jezera. Palata je tako postala simbol onoga što Rim više nije želeo da pamti – pa je nestala, skrivena pod slojevima zemlje, dok nije ponovo otkrivena tek u 15. veku, kada su umetnici poput Rafaela ulazili u prostorije kroz pukotine u tlu.

Kapitolski hram – srce rimske vere, uništeno i zaboravljeno

Hram Jupitera Kapitolina bio je najvažnije religijsko zdanje u starom Rimu, svojevrsni “Vatikan” paganskog sveta. Nalazio se na Kapitolskom brežuljku, posvećen Jupiteru, Junoni i Minervi – svetoj trijadi rimske mitologije.

Više puta je obnavljan i rušen, ali u srednjem veku biva konačno razoren i zaboravljen. Danas od njega ostaju samo temelji. Rimski hramovi, iako simboli carskog autoriteta, nisu preživeli dolazak hrišćanstva i promenu kulturne paradigme – uništeni su kao idolopoklonički.

Najveći sportski objekat u istoriji – Cirkus Maksimus

Dok svi znaju za Koloseum, malo ljudi zna da je Cirkus Maksimus mogao da primi više od 150.000 gledalaca, što ga čini najvećim stadionom antičkog sveta. Trke dvokolica koje su se tamo održavale bile su najpopularniji spektakl starog Rima.

Ipak, danas na toj lokaciji ne stoji gotovo ništa. Arena je u srednjem veku pretvorena u oranice, a kamen je korišćen za gradnju hrišćanskih crkava. Danas je ostala samo velika zelena ravnica, a sav sjaj antičke arene potpuno je nestao.

Forum careva – carstvo u kamenu, danas pod asfaltom

Forum Avgusta, Forum Nerve, Forum Trajana – niz veličanstvenih javnih prostora u srcu Rima, izgrađenih da slave careve i njihove vojničke uspehe. Ti forumi su bili okruženi stubovima, statuama predaka, hramovima i freskama.

U modernom Rimu, međutim, većina foruma više ne postoji ili se nalazi ispod modernih zgrada i saobraćajnica. Tokom 20. veka, Musolinijev režim je čak izgradio bulevar koji preseče ostatke carskih foruma, uništavajući arheološke slojeve koji nikada nisu istraženi.

Carigradska Crkva Svetih Apostola – carski večni dom, izbrisan

Dok je u Rimu sahranjen Sv. Petar, istočni hrišćanski svet imao je svoju svetinju – Crkvu Svetih Apostola u Carigradu. Tu su sahranjeni vizantijski carevi, uključujući i Konstantina Velikog. Bila je to verska i politička osovina istočnog rimskog sveta.

Ali nakon osmanskog osvajanja, crkva je srušena i zamenjena džamijom, a ostaci careva verovatno uništeni ili razneti. Danas je nemoguće precizno znati gde su ti ostaci završili – jedno od najvažnijih grobnih mesta antike nestalo je bez traga.

Spomenici koji čekaju da budu otkriveni

Postoje i oni spomenici za koje znamo da su postojali – poput rimskog teatra u Luksoru ili carskih dvorova na Palatinu – ali koje još nismo u potpunosti otkrili. Delovi se nalaze pod zemljom, pod savremenim zgradama, a možda i pod vodom. U Londonu je 1988. godine ispod gradske palate slučajno otkriven rimski amfiteatar – zaboravljen vekovima.

Kako su nestali?

Nestanak rimskih spomenika nije misterija, već rezultat više istorijskih procesa:

• Religijska transformacija: dolaskom hrišćanstva, mnogi paganski spomenici su srušeni.
• Kamen kao resurs: ruševine su korišćene kao građevinski materijal za nove hramove, kuće i tvrđave.
• Zanemarivanje: vekovima niko nije dokumentovao, štitio ni istraživao.
• Urbani pritisak: moderni gradovi podigli su se iznad rimskih temelja – i zakopali istoriju ispod asfalta.

Traganje koje traje

Danas, arheolozi, istoričari i ljubitelji antike pokušavaju da rekonstrušu sliku izgubljenog Rima. Koriste satelitske snimke, radare koji “vide” kroz tlo, kao i stare zapise da bi identifikovali mesta nekadašnjih hramova, amfiteatara i palata.

Rim pod Rimom – kako često kažu arheolozi – još krije mnoge tajne. Iako se ne mogu svi spomenici vratiti, traganje za njima podseća nas da ni najveće imperije nisu večne.

---

Ako je Rim centar zapadne civilizacije, onda su njegovi izgubljeni spomenici ne samo kulturni gubici, već i metafora za sve ono što je istorija progutala, a mi pokušavamo da vratimo natrag iz zaborava.

Mr. D. Tovarišić