Prvi ljudi koji su stigli u Japan došli su na ostrva pre mnogo hiljada godina (oko 39.000) i započeli ono što je danas poznato kao period Džomon.

Mnogo pre doba šoguna i samuraja, pre nego što su Japanci uopšte stigli na područje koje se danas smatra njihovom domovinom, ostrva su već bila naseljena u periodu poznatom kao Džomon (ili Jomon). Iako ljudi iz perioda Džomon nisu imali pisani jezik, arheologija otkriva fascinantne uvide u njihov svet. 

Početni period Džomon (10.500-8.000 p.n.e.)

Pre oko 39.000 godina, pre uspona sedentarne civilizacije, lovci-sakupljači su živeli prateći krda životinja na koja su se oslanjali. Tokom poslednjeg ledenog doba, niži nivo mora značio je da su japanska ostrva bila povezana sa kontinentalnom Azijom, što je ljudima omogućilo da prate ova krda u sadašnji Japan. Smešten na Pacifičkom vatrenom prstenu, japanski vulkanski pejzaž je imao mnoge resurse koji su bili potrebni ranim lovcima-sakupljačima za izradu kamenog oruđa. Dokazi ukazuju na to da su ovi rani stanovnici iskopali opsidijan još pre 35.000 godina.

Kada se ledeno doba završilo, glečeri su se povukli na sever, otopili, a nivo mora je počeo da raste. Do kraja poslednjeg ledenog doba, pre otprilike 10.000 godina, Japan je bio niz ostrva, a ona na njima su bila odsečena od azijskog kopna. Krda su slično bila odsečena i odvojena od svojih migracionih ruta. Patila su i počela da izumiru. Ljudi na ostrvima morali su da promene način života i počeli su da love manju divljač, upoznajući se i uključujući se u japansku floru i faunu.

Povlačenje glečera je takođe pretvorilo Japan u bujnu divljinu gde su cvetali drveće i biljke. Među ovom florom bilo je drveće koje nosi orašaste plodove, kao što su bukve, buka, hrastovi i kesteni, što je predstavljalo neprocenjiv izvor hrane za ljude ovih početnih i inicijalnih perioda Džomon.

Početni period Džomon (8.000-5.000. p. n. e.)

Južni deo Kjušua je od najveće važnosti za arheologiju Džomon naroda. Teorije sugerišu da su se ljudi u Istočnoj Aziji okrenuli načinu života koji se više oslanjao na biljnu ishranu, a otkrića u blizini Kagošime podržavaju ovu teoriju. Ruševine Tanegašime su među najstarijim u Japanu i pokazuju opsežnu praksu pripreme i kuvanja orašastih plodova, posebno kestena, koji su možda činili osnovu ishrane ovih ljudi.

Kao arhipelag, toplija klima je takođe donela obilje morskog života u priobalne vode, a veliki deo ljudske aktivnosti počeo je da se fokusira na sakupljanje i konzumiranje ovog morskog života. Velike gomile školjki u arheološkim nalazima su dokaz toga.

Praistorijski život je bio regulisan sezonskom klimom Japana. U kasnu jesen i zimu, Džomoni su lovili divlje svinje i jelene. U proleće su sakupljali divlje povrće i školjke. Leti su im mirnije vode omogućavale da se upuste u more i pecaju, a u jesen se pažnja usmeravala na sakupljanje obilnih orašastih plodova i divljeg voća koji su bili dostupni.

Početni period Džomon trajao je do oko 5.000. godine pre nove ere, kada se stanovništvo umnožilo zbog obilja hrane i resursa koje je omogućio period toplijeg i vlažnijeg vremena.

Rani period Džomon (5000-2500. p. n. e.)

Pojava grnčarije u Japanu verovatno je počela tokom početnog perioda Džomon pre više od 10.000 godina. Oko 5000. godine pre nove ere, grnčarija je polako postajala složenija dok se kultura formirala oko stvaranja zemljanog posuđa. Ovo je označilo početak ranog perioda Džomon i kraj početnog perioda Džomon.

Grnčarija u to vreme bila je jednostavna i ukrašena kanapom, koji će tokom vekova postajati složeniji. Ograničena poljoprivreda se praktikovala kako je kultura prelazila iz lovačko-sakupljačkog društva u pastirsko. Lakovani gajevi su bili negovani, a usevi su se gajili u malim razmerama. Ovi usevi su uključivali tikvice, adzuki pasulj, soju, konoplju i perilu. Takođe postoje dokazi koji ukazuju na to da su se gajile breskve.

Srednji Džomon period (2.500-1.500. p. n. e.)

Period od 3.520. godine pre nove ere do 2.470. godine pre nove ere smatra se srednjim Džomon periodom. Obeležava ga kraj načina života lovaca-sakupljača i prelazak na sedentarni način života. Na to je možda uticao nagli porast temperature. Ljudi u to vreme su se, izgleda, proširili i u planine, gde je bilo hladnije. Stanovništvo je takođe ostalo u plodnim ravnicama, blizu reka i u priobalnim područjima gde je hrane bilo u izobilju.

Zajednice su postajale veće, a različiti delovi načina života lovaca-sakupljača su ostali prisutni, uprkos potrebi da se izdržavaju poljoprivredom. Jeleni, medvedi, zečevi i patke su bili lovljeni, a ribolov se nastavljao. Humke od školjki koje su započele u ranijim periodima postale su znatno veće, a sahranjivanja su se obavljala u ovim nusproizvodima Džomon društva. Glinene perle koje su služile u ukrasnu funkciju u ranom Džomon periodu postale su grobni prilozi u srednjem Džomon periodu.

Arheolozi su takođe otkrili sve veći broj dokaza o ritualnim praksama, o čemu svedoči veliki broj ženskih figurica isklesanih od kamena, kao i značajna količina faličkih simbola.

Dok se rani period Džomon fokusirao na stvaranje predmeta koji su više u skladu sa funkcijom nego sa formom, srednji period Džomon je poznat po povećanom umetničkom istraživanju, čak i na štetu funkcije predmeta. To je najočiglednije u porastu ornamentalne grnčarije. Grnčarski ukrasi su uključivali životinjske oblike, što sugeriše totemsko poštovanje. Glinene figurice su takođe pravljene sa rupama na vratu, verovatno kako bi se mogle okačiti u kući gde bi služile duhovnoj funkciji. Iako se kvalitet grnčarskih ornamenata značajno povećao, primetno je da se kvalitet gline nije poboljšao.

Tokom srednjeg Džomon perioda, kuće su takođe postale složenije, a uobičajene stambene zgrade sa podnom zemljom počele su da uključuju podove popločane kamenom. Zidovi i krovovi su sada bili odvojeni kao različiti delovi zgrade, a konstrukcija je postala složenija. Slama i druga trska predstavljali su omiljeni građevinski materijal.

Kasni period Džomon (1.500-300. p. n. e.)

 Upečatljiva karakteristika kasnog perioda Džomon je niz složenih figurica dogua koje su postale uobičajene. To su bile visoko stilizovane figure ljudi i životinja ukrašene šarama. Iako potiču iz srednjeg perioda Džomon, njihova upotreba je rasla tokom kasnog perioda Džomon.

Teoretski se smatra da su figurice dogua predstavljale bogove i da su se koristile za simpatičku magiju. Možda su se koristile za apsorbovanje bolesti i negativnih stvari koje pogađaju ljude. Nakon toga, figurice su uništene ili odbačene, jer su mnoge figurice dogua pronađene na drevnim gomilama smeća. Mnoge figurice su pronađene sa namerno uklonjenim delovima tela.

Period Jajoi, koji je počeo oko 300. godine pre nove ere, poklopio se sa masovnom migracijom naroda sa azijskog kopna. Označio je kraj proizvodnje i upotrebe figurica Dogua, što ukazuje na promenu sistema verovanja.

Naravno, stanovništvo širom Japana nije bilo jednoobrazno. Grnčarija regiona Tohoku na severnom Honšuu i regiona Hokaido na jugu bila je poznata po svojim razrađenim dekoracijama. Za razliku od ove kulture, grnčarija u mnogim delovima zapadnog Japana tokom kasnog perioda Džomon pokazivala je strožu estetiku.

Kasni Džomon period je takođe bio poznat po preovlađujućem stilu izrade perli. Zakrivljene perle u obliku zareza, nazvane Magatama, bile su popularne.

Stambene strukture su se takođe razvijale tokom kasnog perioda Džomon od okruglih stanova do kvadratnih ili pravougaonih kuća. Podovi od nabijene zemlje bili su prekriveni tepisima. Kao i kuće u prethodnim periodima, imale su unutrašnje jame za vatru.

Jedna posebno uobičajena karakteristika perioda Džomon, koja se nastavila kroz kasni period Džomon i sve do perioda Jajoi (300. p. n. e.), bila je praksa ritualnog uklanjanja zuba. Oko 80% do 90% svih lobanja pronađenih iz ovog vremena pokazuje odsustvo zuba koji su namerno uklonjeni, verovatno kao obred prelaska.

Od oko 1.500. godine pre nove ere, klima je počela da se hladi, a stanovništvo Japana je počelo da se smanjuje. Pretpostavlja se da je smanjenje resursa dovelo do ukupnog pada stanovništva. Do 300. godine pre nove ere, smatra se da je kasni period Džomon završen, dok neki istoričari i arheolozi pomeraju ovaj datum još unazad, čak do 1.000. godine pre nove ere.

Kraj kasnog perioda Džomon obeležio je priliv ljudi sa Korejskog poluostrva koji su počeli da se mešaju sa lokalnim narodom Džomon. Ovaj događaj označava početak perioda Jajoj u japanskoj istoriji.

Nasleđe Džomona

Iako je otkriveno na hiljade artefakata koji se odnose na period Džomon, on i dalje ostaje najmisteriozniji deo japanske istorije. Ne znamo ništa o jeziku, a većina onoga što znamo o njihovoj kulturi i religiji je spekulativna. Ali nasleđe Džomona je ostavilo traga na savremeni Japan.

Sa genetske perspektive, narod Džomon živi u narodu Jamato, koji čini 98% trenutne populacije Japana. Istraživanja su pokazala da savremeni narod Jamato nosi 30% očeve Džomon DNK, 15% majčine DNK i 10% autozomne (nespecifične za pol) DNK.

Moderno interesovanje za kulturu Džomon takođe je dobilo na zamahu tokom poslednjih nekoliko decenija. Džomon šare i dizajni postali su česti u japanskoj modi, kao i u drugim delovima japanske kulture, kao što su kancelarijski materijal i pakovana hrana. Takođe su uloženi napori da se rekreira Džomon grnčarija korišćenjem drevnih tehnika.

S obzirom na popularnost dizajna na figuricama Džomon perioda, postoje spekulacije da su predstavljali drevne tetovaže, uprkos stigmi koja se vezuje za tetovaže u japanskoj kulturi. Obrazovno interesovanje za period Džomon je takođe poraslo, a izložbe Džomon perioda u muzejima privlače veliki broj posetilaca.