Plovdiv je najstariji kontinuirano naseljeni grad u Evropi. Ima bogatu istoriju koja obuhvata mnoga kraljevstva i carstva. Upoznajte se sa svim što do sada niste znali.

 Smatra se najstarijim kontinuirano naseljenim gradom u Evropi, a grad u Bugarskoj ima istoriju i praistoriju koja datira 8.000 godina unazad. Prvobitni stanovnici su nepoznati, ali od svog početka kao malog grada lovaca-sakupljača, doživeo je ogroman rast tokom milenijuma, postajući dom Tračana, Helena, Rimljana, Vizantinaca, Osmanlija i, naravno, Bugara koji tamo žive danas.

Nije ni čudo što je Plovdiv važan deo kulture i istorije regiona. Grad otkriva tragove rane istorije evropskih naroda, kao i peripetije stalno promenljive potrage za moći od antičkog do modernog doba.

Praistorija Plovdiva

 Na obalama reke Marice, u onome što će postati istorijska oblast Trakije, naselje je počelo da se formira u neolitskom periodu pre oko 8.000 godina. Dokazi za to nalaze se u onome što je poznato kao „naseobinske humke“ u gradu i oko njega. Ova mala brda sadrže bogate slojeve arheoloških dokaza o naseljavanju koji sežu još u neolitsko doba.

U nekoliko ovih humki pronađeni su ostaci stanova. Ove prve kuće bile su izgrađene na stubovima i imale su glinene podove. Zidovi ovih stanova bili su takođe premazani debelim slojem glinenog maltera. Svaka kuća je imala ognjište i bila je ispunjena mnoštvom opreme za poljoprivredu, ribolov, stočarstvo i lov.

Kao i u većini evropskih naselja tokom neolita, pšenica i ječam činili su osnovu poljoprivrednih aktivnosti u ranom Plovdivu. Ovce, svinje, bivoli i koze su bili pripitomljeni, zajedno sa psima. Sa tako raznovrsnim izborom resursa, ovo neolitsko naselje imalo je odlične šanse za rast i uspeh.

Figurice koje prikazuju ljude i životinje pronađene su u izobilju. Ovi predmeti su napravljeni od raznih materijala kao što su glina, kost, pa čak i mermer.

Ova rana kultura bila je poznata kao Karanovska kultura i prostirala se širom područja koje je danas Bugarska. Ljudi iz Karanovske kulture verovatno su bili preci Tračana iz bronzanog i gvozdenog doba.

Grad Plovdiv danas obuhvata masivno prirodno utvrđeno brdo poznato kao Nebet tepe, gde dokazi o naseljavanju datiraju još iz 4.000. godine pre nove ere. Iako se relativno malo zna o ranim stanovnicima, lokalitet je tokom gvozdenog doba izrastao u značajno moćan entitet u društveno-političkom sastavu Trakije. Veruje se da je ovo utvrđenje bilo baza moći lokalnog plemena Besi.

Plovdiv u antičko doba

Tokom perioda grčko-persijskih ratova, Plovdiv je bio deo Persijskog carstva. Od 516. godine pre nove ere, uključen je u carstvo Darija Velikog. Moć je oscilirala napred-nazad kako je Persija pokretala uzastopne invazije na Grčke polise. Godine 492. pre nove ere, Trakija je potčinjena persijskom generalu Mardoniusu. Trajala je kao vazalska država do 479. godine pre nove ere, kada su se Persijanci povukli nakon što su ih Heleni potpuno porazili.

Nakon toga, Plovdiv je postao deo nezavisne tračke države poznate kao Odrisko kraljevstvo. Ovo kraljevstvo je osvojio Filip II Makedonski 342. godine pre nove ere, a Plovdiv je došao pod makedonsku vlast i preimenovan je u Filipopolj. Tokom narednih nekoliko vekova, Plovdiv (ili Filipopolj) je nekoliko puta menjao vlasnika. Pod Aleksandrom Velikim, trački ustanak je doveo do uspostavljanja polunezavisnog Odriskog kraljevstva, vrhovnog poduhvata Aleksandrovog carstva. Makedonska moć je postepeno slabila, ali pre nego što je Trakija mogla da uspostavi potpunu kontrolu, talas keltskih invazija doveo je do uništenja Filipopolja negde oko 270.-ih godina pre nove ere.

Godine 183. pre nove ere, Filip V Makedonski je osvojio Filipopolj, ali su Tračani ubrzo nakon toga povratili grad. Godine 72. pre nove ere, osvojili su ga Rimljani, ali su ga ponovo osvojili Tračani koji su zadržali kontrolu nad njim do 46. godine nove ere, kada je Trakija dodata Rimskom carstvu. Filipopolj je služio kao glavni grad ove provincije.

Pod rimskom vlašću, Filipopolj je doživeo zlatno doba. Bio je važno trgovačko središte i privlačio je mnoge imigrante, podstičući stanovništvo i ekonomiju grada. Ogromni javni radovi izgrađeni su širom grada, uključujući vodovod, gradske zidine i kanalizacioni sistem.

Ovaj period nije mogao trajati večno, a opadajuća moć Rimskog carstva dala je varvarskim plemenima na njegovim granicama podsticaj da preuzmu vlast za sebe. Godine 250. nove ere grad je došao pod opsadu Gota. Nesposoban da izdrži napad, Filipopolj se predao i bio je opljačkan. Desetine hiljada stanovnika grada su poklane, a još mnogo njih je pobeglo.

Nakon što su Goti otišli, Rimljani su ponovo preuzeli kontrolu, i trebalo je čitav vek da grad poraste do veličine kakvu je imao pre gotske invazije. Ovaj naporan rad ponovo su poništili Huni pod Atilom 441.-442. godine nove ere, a zatim ponovo Goti pod komandom Teodoriha Strabona 471. godine nove ere. Rimski period je završen smrću i razaranjem za grad Filipopolj.

Srednji vek 

Nakon pada Rimskog carstva, drugi narodi i kulture su se doselili da popune prazninu koja je ostala. U Trakiji su tu prazninu popunila slovenska plemena koja su se doselila relativno mirno. Nasleđena od Vizantijskog carstva, Trakija je formirala pograničnu provinciju na severnoj granici i tampon zonu prema Carigradu (danas Istanbulu).

Međutim, u 7. veku osnovano je Kraljevstvo Bugarska, a granica između slovenskih plemena i Vizantinaca postala je Balkanski planinski venac koji se horizontalno proteže kroz današnju Bugarsku. Južna polovina obuhvatala je Filipopolj, koji je postao vitalni grad-tvrđava blizu ivice vizantijske kontrole.

Tokom vekova koji su usledili, grad je mnogo puta menjao vlasnika, između osvajačkih Bugara i Vizantinaca. Godine 970. osvojili su ga i Kijevljani pod knezom Svetoslavom I, koji su opljačkali grad i nabili na kolac hiljade njegovih stanovnika. Vizantinci su ubrzo povratili grad. Ovakvo stanje stvari trajalo je do Trećeg krstaškog rata od 1189. do 1192. godine. Vojske Svetog rimskog carstva pod vođstvom Fridriha I Barbarose preuzele su grad od Vizantinaca i dale ga Bugarskoj sa kojom je Sveto rimsko carstvo imalo političku uniju.

Iako je Vizantijsko carstvo bilo hrišćansko, postalo je žrtva krstaša koji su pravoslavnu crkvu smatrali jeretičkom konstrukcijom koja je postojala u suprotnosti sa katolicizmom. Kao takva, bila je meta tokom narednog Četvrtog krstaškog rata. Vizantiju, kao i evropske zemlje carstva, krstaši su osvojili početkom 13. veka. Ove zemlje su činile „Latinsko carstvo“ koje je trebalo da zameni legitimitet Vizantijskog carstva kao zakonitog naslednika Istočnog rimskog carstva.

Latinsko carstvo nije bilo ugroženo samo ostacima Vizantijskog carstva na zapadu i istoku, već i Bugarima na severu, a početkom 13. veka Filipopolj je osvojio car Kalojan iz Bugarske i predao ga svom nasledniku Borilu nakon Kalojanove smrti 1207. godine. Latini su pobedili Borila u bici kod Filipopolja i vratili kontrolu nad gradom Latinskom carstvu. Filipopolj su potom ponovo osvojili Bugari pod Ivanom Asenom II pre 1230. godine. Ruševine tvrđave cara Ivana Asena II i danas stoje i predstavljaju turističku atrakciju 16 km jugoistočno od centra Plovdiva.

Kada je Carigrad osvojen, Vizantijsko carstvo se raspalo na tri ostale države pored Latinskog carstva. Nikejsko carstvo je bilo najveće od ovih država i nalazilo se istočno od Latinskog carstva, dalje na istoku, na obali Crnog mora, nalazilo se Trapezundsko carstvo. Zapadno od Latinskog carstva, na području današnje severozapadne Grčke, nalazila se Epirska despotovina.

Nikejci pod vladavinom cara Jovana III Duke Vataca uništili su svaku nadu da će Latinsko carstvo povratiti kontrolu nad Filipopoljem kada su Nikejci poveli rat protiv Latina, osvojivši ogromne delove bivše vizantijske zemlje, uključujući i veliki deo Epira. Filopolj je vraćen pod nikejsku/vizantijsku kontrolu tokom ovog sukoba, a 1261. godine je vraćen Carigrad i Vizantijsko carstvo je obnovljeno.

Od 1341. do 1347. godine, Vizantijsko carstvo je izdržalo građanski rat, a Bugarska, na strani pobednika, dobila je Filipopolj zajedno sa nekoliko drugih gradova kao naknadu za usluge koje je pružila u privođenju sukoba do pobedonosnog kraja.

Prelazak u moderno doba

Oko 1363. godine, Filipopolj je osvojilo Osmansko carstvo i preimenovan u Filibe. Ostao je pod osmanskom vlašću 500 godina, sve do Rusko-turskog rata 1877.-1878. godine, kada su grad osvojili Rusi. Nakon toga je postao glavni grad regiona Rumelija. Iako je bila pod nominalnom osmanskom vlašću, Rumelija je u svakom pogledu bila autonomna i pridružila se bugarskoj državi 1885. godine.

Tokom vremena osmanske vladavine, Plovdiv/Filibe je bio centar nacionalnog ponosa Bugara, a njegova kultura i tradicija su bile sačuvane. Uticaji na stanovnike Plovdiva, međutim, nisu mogli biti ignorisani. Grad je privukao mnoge imigrante iz različitih kultura, uključujući Jevreje, Rome, Vlahe, Jermene, Grke i Arvanite. Postao je središte kultura, a grad je bio izložen velikim naporima helenizacije i turkifikacije.

Na kraju je, međutim, postao deo Bugarske, i njegov status danas je čvrsto bugarski grad bez drugih pretendenata na to. Plovdiv je takođe odigrao važnu ulogu u ponovnom uspostavljanju Bugarske crkve, vitalnog stuba bugarskog nacionalnog preporoda.

Do kraja 19. veka, Plovdiv je bio, i danas je ostao, drugi najveći grad u Bugarskoj posle prestonice, Sofije. Prehrambena i duvanska industrija bile su dve industrije koje su se veoma razvile u Plovdivu, a grad je doživeo procvat u građevinarstvu tokom komunističke ere.

Plovdiv Danas

Sa uzastopnim talasima imigranata utkanim u tkivo grada, ljudi turskog, grčkog i mnogih drugih stranih porekla sada sebe smatraju Bugarima, a oni koji se tako identifikuju u Plovdivu predstavljaju više od 80 procenata stanovništva. Zaista, stanovnici ovog drevnog grada imaju mnogo toga na šta mogu biti ponosni.

Plovdiv je prepoznat kao glavni kulturni centar u istočnoj Evropi. Ima 200 arheoloških nalazišta sa drevnim ruševinama i zgradama koje krase gradski pejzaž. Posebno je značajno rimsko pozorište koje je i dalje u upotrebi.

Srednjovekovni zidovi i kule i dalje stoje, a prate ih stara osmanska kupatila i džamije. Sa mnogim starim zgradama pretvorenim u muzeje i umetničke galerije, grad je raj kulture, privlačeći turiste iz celog sveta.

Mr. D. Tovarišić