U svojoj novoj knjizi britanski arheolog Piter Belvud otkriva kako je migracija oblikovala čovečanstvo tokom prethodnih 5 miliona godina. * Da li su ekstenzivna kretanja stanovništva, uključujući pomorska putovanja od jugoistočne Azije do Polinezije, imala veliki uticaj na ljudske kulture i jezike, kako navodi autor 

Akademska odiseja arheologa Pitera Belvuda krenula je iz Engleske ka mestima širom sveta, prvo ka Novom Zelandu, a zatim u Australiju. Više od 50 godina proučavao je kako su ljudi naseljavali ostrva od jugoistočne Azije do Polinezije. Njegova nova knjiga, običan engleski sažetak onoga što je poznato, a šta ne o evoluciji ljudi i naših predaka, naglašava kretanje.

U Odiseji od pet miliona godina, Belvud istražuje paradu vrsta u ljudskoj evolucionoj porodici, koje on zajedničkim imenom naziva hominini, za razliku od češće korišćenog termina hominidi, i prati njihove migracije preko kopna i mora. On prikuplja dokaze koji ukazuju na to da su hominidi u pokretu neprestano pomerali pravac biološke i kulturne evolucije. Tokom svoje turneje, Belvud predstavlja svoje viđenje spornih tema. Ali kada dostupni dokazi ostave debatu nerazjašnjenom, on to naglasi.

Vrste od pre najmanje 4,4 miliona godina, kao što je npr. Ardipithecus ramidus, kratko se pominju. Belvud ne donosi presudu o tome da li ti nalazi potiču od ranih hominida ili drevnih majmuna. Umesto toga, on se fokusira na afričke australopiteke, skup uspravnih, ali delimično majmunolikih vrsta za koje se smatra da su uključivale populacije koje su evoluirale u članove našeg sopstvenog roda Homo, pre oko 2,5 miliona do 3 miliona godina. Belvud potencira poentu da je izrada kamenih oruđa poslednjih australopiteka, prvih homo grupa ili obe grupe, doprinela evoluciji većeg mozga naših predaka.

Radnja se ubrzava kada Homo erektus postaje prvi poznati hominid koji je napustio Afriku, pre otprilike 2 miliona godina. Ostaju pitanja, piše Belvud, o tome koliko se takvih migracija dogodilo i da li je ova vrsta slična čoveku stigla do udaljenih ostrva kao što je Flores u Indoneziji, što je možda dovelo do malih hominida zvanih hobiti ili Homo floresiensis. Ono što je jasno je da su grupe H. erectus putovale preko kontinentalne Azije i barem do indonežanskog ostrva Java.

Interkontinentalne migracije su cvetale nakon što je Homo sapiens debitovao, pre oko 300.000 godina u Africi. Belvud smatra H. sapiens, neandertalce i denisovce kao različite vrste koje su se ukrštale u određenim delovima Azije i Evrope. On sugeriše da su neandertalci nestali pre oko 40.000 godina dok su se parili sa pripadnicima brojnijih populacija H. sapiensa, ostavljajući genetsko nasleđe u današnjim ljudima. Ali, on se ne bavi suprotnim argumentom da su različite populacije Homoa u to vreme, uključujući neandertalce, bile previše blisko povezane da bi bile odvojene vrste i da je povremeno parenje među ovim pokretnim grupama stvaralo evoluciju današnjih ljudi.

Belvud posvećuje značajnu pažnju usponu proizvodnje hrane i pripitomljavanju u Evropi i Aziji pre oko 9.000 godina. To zasniva na argumentu, izvedenom iz njegove knjige “Prvi farmeri” iz 2004. godine, da su sve veće populacije ranih kultivatora migrirale u nove zemlje u tako velikom broju da su sa njima proširile porodice velikih jezika. Na primer, stočari u sadašnjoj Turskoj proširili su indoevropske jezike u veći deo Evrope negde pre otprilike 8.000 godina, tvrdi Belvud.

On odbacuje nedavni alternativni predlog, zasnovan na drevnim DNK dokazima, da su čuvari jahaćih konja iz kulture Jamnaja u centralnoj Aziji doneli svoje tradicije i indoevropske jezike u Evropu pre oko 5.000 godina. Premalo Jamnaja je emigriralo da bi nametnulo novi jezik evropskim zajednicama, kaže Belvud. Slično, tvrdi on, drevni evroazijski osvajači, od Aleksandra Velikog do rimskih careva, nisu mogli da nateraju govornike regionalnih jezika da usvoje nove jezike kojima su govorili njihovi nadmoćni vojni gospodari.

Belvud zaokružuje svoju evolucionu odiseju rekonstrukcijom kako su se rane poljoprivredne populacije proširile kroz istočnu Aziju i šire, do Australije, niza pacifičkih ostrva i Amerike. Između 4.000 i 750 godina, na primer, stanovnici koji su se bavili pomorstvom širili su austronezijske jezike od južne Kine i Tajvana do Madagaskara na zapadu i Polinezije na istoku. Kako su tačno postigli taj izuzetan podvig, ostaje zagonetka.

Na žalost, Belvud se ne oslanja na nedavni arheološki argument da su drevna društva bila fleksibilnija i složenija nego što se dugo pretpostavljalo. Sa pozitivne strane, njegova evoluciona odiseja se kreće brzim tempom i, kao i naši preci, pokriva širok teren.

Dragan Tovarišić