Jedan od najslavnijih, a opet neobjašnjenih događaja u istoriji Srbije desio se tokom 18. veka. U jednoj od najpoznatijih beogradskih istorijskih lokacija – Beogradskoj tvrđavi – izbio je strašan požar koji je uništio veliki deo ove monumentalne građevine. Požar je izbio 1717. godine, za vreme vladavine austrijske carice Marije Terezije, ali do danas nije jasno šta je zapravo izazvalo požar. Postoji više teorija, ali nijedna nije uspela da pruži konačan odgovor.

Jedna od najpoznatijih teorija jeste da su požar izazvale trupe koje su bile stacionirane u tvrđavi, dok je druga teorija sugerisala da je požar bio posledica napada turskih osvajača. Međutim, mnogi istoričari tvrde da bi samo vojna ili strateška greška mogla biti uzrok požara, dok drugi veruju da se radi o pokušaju sabotaže. Iako su tragovi navodnih napada bili prisutni, nikada nije utvrđeno ko je zapravo odgovoran za uništenje Beogradske tvrđave.

Beogradska tvrđava, poznata kao Kalemegdan, oduvek je bila središnji tačka istorije Beograda, simbol svih ključnih trenutaka kroz vekove. Smestila se na steni iznad ušća reke Save u Dunav, a njena strateška važnost ne samo da je uticala na politiku tog vremena, već i na sudbinu naroda koji je kroz nju prošao. Tokom 18. veka, Beogradska tvrđava bila je u vlasništvu različitih država – u rukama je bila i Austro-Ugarske i Osmanlijskog carstva, i stoga nije iznenađujuće što se u njenim zidovima čuvaju priče o brojnim dramatičnim događajima, uključujući i jedan od najzagonetnijih – požar koji je zahvatio tvrđavu 1717. godine.

Požar u Beogradskoj tvrđavi 1717. godine postao je jedan od najneobjašnjivijih i najzagonetnijih događaja tog perioda. Požar je uništio veliki deo tvrđave, uključujući brojne strateške objekte, zalihe i vojnu infrastrukturu koja je bila ključna za kontrolu Beograda. Zvanično, požar se smatra nesrećom koja je izazvana tehničkom greškom u ventilacijskom sistemu, ali teorije koje su se razvijale tokom vremena sugerišu da bi stvarni uzroci mogli biti mnogo složeniji.

Tvrđava je tokom 18. veka bila u vlasništvu Austro-Ugarske, jer su se austrougarske trupe tada borile za kontrolu Balkana i Beograda protiv Osmanlija. Tokom tog perioda, Beograd je bio jedan od najvažnijih strateških punktova u regionu, a i sama tvrđava bila je ključni deo odbrane. Požar koji je izbio 1717. godine dogodio se u periodu kada su se austrijske trupe nalazile u fazi rekonstrukcije i reorganizacije svojih vojnih i administrativnih struktura, a to je bio trenutak kada su mogli postojati razni politički pritisci, konflikti i napetosti unutar vojnih redova.

Teorije

Među prvim teorijama koje su se pojavile, svakako je najzastupljenija ona koja sugeriše da je požar izazvan nepažnjom vojnog osoblja koje je radilo na održavanju ventila i sistema za grejanje u tvrđavi. Prema ovoj verziji događaja, došlo je do velike greške u sistemu grejanja, zbog čega je došlo do eksplozije i požara. Međutim, brojni faktori ukazuju na to da ovakva nesreća nije mogla biti slučajna.

Jedan od ključnih elemenata ove misterije leži u činjenici da su izveštaji iz tog vremena pokazali da su se vojnici i lokalno stanovništvo pre same eksplozije žalili na neobične zvuke u podzemnim prostorijama tvrđave. Svedoci su tvrdili da su čuli nisku tutnjavu i čudne udare koji su dolazili iz dubine tvrđave, što je sugerisalo da se nešto neobično dešava unutar zidova. Požar je izbio ubrzo nakon ovih zvukova, što je kod mnogih pobudilo sumnju da je možda reč o sabotaži ili napadu, a ne samo o nesreći.

Takođe, postoje teorije koje ukazuju na to da su požar mogli izazvati neprijateljski agenti. S obzirom na važnost Beogradske tvrđave za kontrolu Balkana, nije nemoguće da su neprijateljske snage, bilo da su bile osmanske ili druge rivalske frakcije, pokušale da sabotiraju austrougarske trupe. Neki istoričari sugerišu da bi požar mogao biti deo šireg plana destabilizacije teritorije koju su kontrolisale austrijske snage, jer bi uništavanje Beogradske tvrđave značilo i gubitak strateškog interesa na Balkanu.

Iako su tokom vremena pokušaji da se razjasni uzrok požara stizali iz različitih izvora, nijedna od teorija nije pružila konačan odgovor. Istraživanje je bilo teško zbog toga što su tokom perioda nakon požara neki dokumenti izbrisani, a mnogi svedoci koji su imali informacije o samom događaju ili nisu preživeli, ili su bili pod velikim političkim pritiscima da svoje izjave promene.

Nekoliko decenija nakon incidenta, u javnosti su se počele širiti glasine da je u stvarnosti požar izazvan u sklopu vojne politike – možda kako bi se skrenula pažnja sa drugih neugodnih političkih odluka ili da bi se stvorila kriza koja bi omogućila nove političke promene. Postojali su i izveštaji o tome da su pred sam incident u tvrđavi zabeležene navodne tajne vojne vežbe, za koje se spekulisalo da su bile povezane sa krijućim eksperimentima ili testiranjima novih vojnih sistema.

Konačno, ono što dodaje mističnu dimenziju ovoj priči jeste činjenica da su neki od lokalnih stanovnika koji su preživeli požar tvrdili da su tokom požara videli misteriozne svetlosne pojave koje su se kretale oko zidova tvrđave, baš u trenutku kada je vatra gutala zgrade. Iako su ove tvrdnje najverovatnije rezultat straha i panike, neki su ih tumačili kao znakove nečeg natprirodnog, što još dodatno komplikuje pokušaje da se ovaj incident objasni.

Danas, Beogradska tvrđava stoji kao tihi svedok svih tih misterioznih događanja i tajni koje su ostale neotkrivene. Ovaj događaj ostaje u istoriji Srbije kao jedan od najneobjašnjenih, podsećajući nas na to da se čak i na mestima od strateške važnosti, gde su se donosile ključne političke odluke, mogu skrivati misterije koje ostaju nepoznate generacijama. U nekim tumačenjima, Beogradska tvrđava je postala simbol ne samo srpske istorije, već i tajni koje su ostale duboko ukopane u njene kamene zidove.

Za Beograd, ovaj požar nije bio samo strateški udarac već i emocionalni šok za građane, jer je bio jedan od simboličnih spomenika istorije grada. Danas, Beogradska tvrđava stoji kao podsećanje na prošla vremena, dok u njenim kamenim zidovima možda i dalje žive odgovori na tajne koje nisu nikada otkrivene.

Mr. D. Tovarišić