Zamolite većinu ljudi da navedu najpoznatiju drevnu civilizaciju u afričkoj istoriji i oni će brzo odgovoriti – Egipat. Ali shvatati drevnu egipatsku civilizaciju kao dugu, neprekinutu liniju faraona koji vladaju obalama Nila milenijumima je greška. Zašto!?

Osim bilo čega drugog, postojala su tri perioda u kojima se Egipat zaista može smatrati ujedinjenim kraljevstvom, poznatim kao Staro, Srednje i Novo kraljevstvo. Između ovih kraljevstava mogu se naći vekovi sukoba i konfuzije poznatih kao međuperiodi.

Čak ni tri velika egipatska kraljevstva nisu uživala potpunu kontrolu nad Nilom. Srednje kraljevstvo se, posebno, suočilo sa značajnom konkurencijom južnog suseda, koji je nadživeo ovu faraonsku lozu: Kermu.

Nazvana po njihovom glavnom gradu, kultura Kerma nalazila se u današnjem Sudanu, nastala pre nekih 5.500 godina. To nije bila neka pustinjska rulja koja je uznemiravala egipatske pogranične gradove: Kerma je jedno od najvećih arheoloških nalazišta u drevnoj Nubiji.

Bilo je mnoštvo iskopavanja i istraživanja u okolini, što je rezultiralo otkrićima raznih grobnica, grobova i stambenih četvrti glavnog grada. Novija otkrića drugih naselja Kerme pokazuju da je ova civilizacija, na svom vrhuncu, bila najmanje veličine drevnog Egipta. 

Kerma, najmoćnija od svih nubijskih država, kontrolisala je preko 322 km gornjeg Nila, od 2. katarakte do iza 4. katarakte. Njihova velika prestonica, sa ogromnim hramom u srcu, videla je izliv kulturnih artefakata koji su mogli da pariraju bilo čemu što je Egipat proizveo u to vreme.

Poreklo Kerma kulture

Pre uspona Kerme, ovim regionom je vladalo kraljevstvo Nakada. Kraljevi Nakada, prethodnici prvih egipatskih faraona, gajili su ambicije da osvoje Nubiju i vladaju celom dužinom Nila.

U tome su bili uglavnom uspešni, osnivajući egipatsko Staro kraljevstvo i kontrolišući veći deo Nila do oko 2.400. godine pre nove ere. Ali sa padom Starog kraljevstva kontrola nad južnim delom Nila je oslabljena, a zatim izgubljena.

Većina zapisa koji se odnose na periode između velikih egipatskih kraljevstava su fragmentarni, ali izgleda da se Kerma preselila u napuštene delove gornjeg (južnog) Nila. U vreme kada se Egipat stabilizovao 2.000 godina pre nove ere, suočili su se sa moćnim južnim rivalom.  

Suočeni sa realnošću situacije, faraoni novog ujedinjenog Egipta morali su da prihvate Kermu kao svog suseda. Uspostavljene su trgovinske veze i kulturna dobra, posebno ukrasi i nakit u plavoj fajansi, izlivali su se iz Kerme duž Nila.

Ali Egipćani nikada nisu zaboravili sećanje na njihove izgubljene zemlje, i oni su videli zemlje na jugu kao okupiranu teritoriju koja je s pravom bila njihova. Kermiti nisu bili samo mirni susedi, već opasni rivali.

Pogranični sukobi nisu bili retki, ali su obe strane izbegavale otvorene bitke, plašeći se moći druge. Ni Kermiti ni Egipćani nisu mogli da naprave značajnije prodore na teritoriju drugih.

Kerma i Hiksi

Kerma, sa svojim trgovačkim putevima i pristupom resursima podsaharske Afrike, doživela je kulturni procvat tokom ovog perioda. Ali pretnja od agresivnog Egipta bila je stalno prisustvo na severu. Srećom, imali su plan.

Srednje kraljevstvo Egipta je takođe bilo najkraće od tri zlatna doba Egipta, koje se završilo oko 1800. godine pre nove ere. U decenijama i vekovima koji su usledili, Egipat je bio oslabljen dinastičkim sukobima, a Kerma je pokušala da iskoristi prednost.

Čineći to, oni su se udružili sa narodom koji je bio stran Egiptu, ali koji je postao najčudnija dinastija u egipatskoj istoriji, Hiksi. 1650. godine pre nove ere, Kerma je predložila ovaj savez sa Hiksima, okružujući Egipat neprijateljima.

Hiksi i Kerma su trijumfovali i Egiptom su po prvi put vladali strani faraoni. Dok su Hiksi vladali deltom Nila i severnim delom Egipta iz svoje nove prestonice Avarisa, Kraljevina Kerma je sebi preuzela ceo južni Nil.

Autoritet preostalih i nezavisnih egipatskih kraljeva bio je osakaćen, sveden na malu teritoriju oko njihove prethodne prestonice Tebe. Narod Gornjeg Egipta prihvatio je kontrolu nad Kermitima bez ikakvih prepreka, čime je započela zlatna era za Kraljevstvo Kerma. 

Istorija koju zaslužuje Kraljevina Kerma

Za tako veliku civilizaciju, čudno je da skoro nikakvi interni zapisi ne prežive da nam govore o ovim ljudima. Mnogo toga što se zna o Kermi potiče iz egipatskih zapisa, koji identifikuju Kermite kao Nubijce. Čini se da je kultura Kerma bila prvenstveno ruralna i da je samo ograničen broj stanovništva živeo u gradu. 

Nubijci ovog specifičnog doba bavili su se poljoprivredom, ribolovom, lovom i uzgajali stoku poput ovaca i goveda. Štaviše, radili su i u radionicama za proizvodnju metalne i keramičke robe.

Najvidljivija arheologija koja je preživela od naroda Kerma i njihove kulture su defufe. Ovo su ogromne konstrukcije od cigle od blata koje se koriste kao pogrebne kapele i hramovi, i pokazuju stepen sofisticiranosti u svom dizajnu: konstrukcija od cigle od blata čini unutrašnjost ovih defufa hladnom uprkos nubijskom suncu. 

Zidovi ovih defufa bili su ukrašeni i popločani jasnim slikama, a neki od njih su imali i intarzije od zlatnog lista. Najveći, ogromni hram u centru grada Kerme, nazvan je Zapadna Defufa. Kraljevske sahrane koje su povezane sa ovim lokalitetom ukazuju na složenu društvenu hijerarhiju koja je postojala. 

Do 1.700-ih godina pre nove ere, stanovništvo grada Kerme se povećalo sa 2.000 na 10.000. Njihovi artefakti su se po kompoziciji i temi razlikovali od onih u Egiptu, pokazujući izuzetnu veštinu u obradi plave fajanse.

Jedinstvenost dizajna pokazuje da su ljudi Kerma razvili nove tehnike za rad na artefaktima bez uticaja Egipta. Artefakti Kerma demonstriraju arhitektonske umetke i glazirani kvarcit, tehnike razvijene izolovano i koje se ne mogu naći drugde duž Nila. 

Kermiti, sa svojim strašnim strelcima, takođe su bili veliki ratnici. Međutim, ovde nailazimo na problem: većina Kermitskih vojnih pobeda bila je na račun Egipćana. I tako, iako iz artefakata opljačkanih iz Egipta znamo da su Kermiti bili uspešni u svojim invazijama, egipatski zapisi su sumnjivo tihi po tom pitanju.

Tri faze kraljevstva Kerma

Kraljevstvo Kerma može se pogodno podeliti u tri faze, poznate kao Rana Kerma, Srednja Kerma i Klasična Kerma. Rana ili drevna Kerma bila je od oko 2.500 pre nove ere do 2.050 pre nove ere, i vrlo malo se zna o ovom periodu.

Srednja Kerma je bila od oko 2.050. godine pre nove ere do 1.750. godine pre nove ere, tokom koje je Kerma bila veliki rival egipatskom jugu. A klasična Kerma, njihovo zlatno doba nakon osvajanja Egipta Hiksima, postojala je od oko 1.750 pre nove ere do 1.500 pre nove ere.

Tokom ovog završnog perioda Kerme, vladari su uspeli da uspešno preuzmu kontrolu nad egipatskim tvrđavama i rudnicima zlata u 2. kataraktu južnog Nila. Kraljevstvo je zatim nastavilo da se širi na egipatsku teritoriju sve dok konačno, 1.500. pre nove ere, nisu susreli svoj par u faraonu Tutmozisu I.

Tutmozis je bio treći faraon iz 18. egipatske dinastije, prve dinastije poslednjeg i najvećeg egipatskog ujedinjenog kraljevstva: Novog kraljevstva. Predvodeći revitalizovanu i moćnu egipatsku vojsku na jug, ušao je na teritoriju Kerme i uništio njihovo kraljevstvo, uzimajući ga za svoje. Egipat je povratio svoje izgubljene zemlje i Kermita, egipatskih rivala vekovima, više nije bilo. 

Zaključak

Ali Kermiti nisu tiho kapitulirali. Dvesta godina Egipćani su se suočavali sa pobunama ovih ponosnih ljudi, koji su odbijali da dozvole da se njihova kultura apsorbuje u njihov veliki severni sused.

Kermiti su na kraju nestali, ali su njihovi naslednici živeli u regionu, poznatom kao Kuš. A Kušiti će, vekovima kasnije, ustati da vladaju Egiptom kao faraoni iz 25. dinastije, osiguravajući da Kermiti nikada ne budu zaboravljeni.

Mr. D. Tovarišić