Duboka centralna Sahara, u afričkoj zemlji Niger, je zemlja koja je skoro van domašaja ljudi. Svaki putnik koji krene na jug sa obale Sredozemnog mora suočava se sa naizgled nepremostivim preprekama. Ali one koji prodru u duboku unutrašnjost pustinje čeka pravo čudo – veliki misteriozni napušteni grad Đado.Ko ga je sagradio i zašto?

Ogromne, visoke dine blokiraju put prema jugu. Nemilosrdna vrućina i jaki vetrovi troše svu energiju i pogled izgleda skoro beživotno.

Ali, za one koji prodiru u surovu unutrašnjost velike pustinje, čeka pravo čudo. Ovde usred kanjona zagušenih peskom na visokoj pustinjskoj visoravni leže ruševine velikog utvrđenog grada, prepuštenog pustinji.

Ovaj grad, koji je u moderno doba dobio ime po visoravni Đado na kojoj se nalazi, gotovo je potpuno misteriozan. Neke od struktura izgledaju poznate i prepoznatljive su iz drugih susednih kultura. Drugi stoje nemi, a njihova svrha je nepoznata. 

Ove ruševine su stare oko 800 do 1000 godina i potiču iz vremena kada je ovaj deo Sahare bio mnogo vlažniji, pošumljen i plodan. Znamo nešto o ljudima koji su ovde živeli u bližoj prošlosti. Ali ko ga je izgradio, ne možemo reći.

Izgradnja Đada

Tvrđava grada Đado je ono što je poznato kao „ksar“. Ova tradicionalna severnoafrička utvrđena naselja puna su pejzaža i uglavnom imaju oblik niza kuća izgrađenih oko centralnog skladišta hrane, sa naglaskom na odbranu. 

Ksarovi kao što je Đado bili su napravljeni od stabala palmi prekrivenih ćerpičnim blatom, osušenih pustinjskim vetrovima do gvozdene tvrdoće. Ali ono što Đado izdvaja od većine takvih ksara je njegova velika veličina. Izdižući se iz pustinje, velika tvrđava dominira okolnim pejzažom.

Narod Kanuri iz srednje saharske pustinje bili su poslednji poznati stanovnici ovog grada, koji su možda sagradili njihovi preci. Ali nema dokaza o tome, a Kanuri nisu poznati po tako monumentalnoj gradnji: možda su nasledili grad koji je daleko ranije izgradila nepoznata kultura. 

Kako je region postao sušniji tokom poslednjih 500 godina, naselje je postalo nenaseljeno i napušteno. Danas je krajnje nepristupačan i samo su ograničeni arheološki radovi preduzeti na tom mestu, gradu duhova koji je sačuvala velika pustinja. 

Ali ksar konstrukcija je dobro prilagođena temperaturnim razlikama i teškim pustinjskim uslovima, tako da napuštanje Đada nije značilo njegovo uništenje. Izolovan od sveta i izgrađen da izdrži ove uslove, veliki deo velikog grada opstaje do danas.

Napuštanje Đada

Čini se da je prekretnica zbog koje su ljudi Kanuri napustili Đado nedostatak čiste vode. Kako se bujni pejzaž pretvorio u pustinju, voda je postala nedostatna, a životna sredina je postala suviše surova da bi ljudi mogli da izdrže.

Do tog vremena, ekonomska motivacija za održavanje naselja u Đadu odavno je nestala. Smešten u često spornom delu centralne Afrike, okružen velikim kraljevstvima, grad je stajao na prirodnom trgovačkom putu. 

Zbog svog povoljnog položaja i mnogo povoljnije klime u prošlosti, visoravan Đado je videla ljudsko stanovanje mnogo duže od samog grada. Ljudi su živeli na visoravni čak 60.000 godina, ostavljajući slike na stenama i druge znakove svog prisustva.

Rana pastirska poljoprivreda je takođe vidljiva na lokalitetu. Ovde su se čuvale koze i ovce još 7.000 godina pre nove ere, a u to vreme su ovde izgrađena prva stalna naselja. Goveda su gajena oko 4.000 do 3.500, hiljadu godina pre izgradnje velikih piramida u Gizi. 

Brojne slike na stenama koje se nalaze u planinama Air u regionu datiraju od 3.500 pre nove ere do 2.500 pre nove ere. Oni prikazuju pejzaž koji se veoma razlikuje od današnjeg: bujni svet prepun vegetacije i mnogih životinja.

Sahara je nekada podržavala ekosistem savane sa žirafama, slonovima i drugim velikim životinjama. Ovo područje je sada uglavnom nenaseljeno, sa mnogo napuštenih gradova i utvrda koje su i dalje vidljive kao prazne ruševine u pustinji. Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, Đado je imao svega 1.495 stanovnika. 

Izgubljeni u pustinji

Pristup ovom velikom gradu danas je pun izazova. Ovaj deo sveta je veoma nestabilan i plemena koja naseljavaju ovo područje su u žestokoj konkurenciji za ograničene resurse. Moguće je da buduća iskopavanja mogu baciti više svetla na to ko je izgradio ovaj veliki grad, i možda ćemo početi da razumemo ovu izgubljenu kulturu Sahare.

Oni su svakako bili uspešni graditelji gradova, stvarajući tvrđavu daleko veću od većine u srcu severne Afrike. Njihovi zidovi su bili visoki i ponosni, a mnoge prvobitne zgrade su uglavnom ostale netaknute, a nedostaju im samo krovovi.

Narod Kanuri, za koji se govorilo da su poslednji stanovnici Đada, sada borave u obližnjem pustinjskom selu Čirfa. Ali oni se svake godine vraćaju na mesto svojih predaka kako bi ubrali hurme koje nekako još uvek rastu oko ruševina.

Kanuri su ostatak velikog carstva Kanem, velike civilizacije koja je vladala centralnom Saharom od oko 700. do 1300. godine nove ere. Može biti da je ova civilizacija izgradila utvrđeni grad Đado!?

Ali poreklo ove imperije je nejasno i vrlo malo se zna o ranim vekovima njihove vladavine. Nije jasno da li je Đado osnovan u tom periodu, a zaista bi mogao biti i stariji od Kanema.

Ako je Kanem izgradio Đado, iskopavanja na tom mestu mogla bi otkriti veliki deo ove zagonetne kulture i pružiti uvid u njihove najranije godine. Ali ako su samo nasledili Đado, onda možemo naći nešto sasvim novo, sačuvano i skriveno pustinjom.

Mr. D. Tovarišić