Persijski velikodostojnik Mani iz 3. veka, osnivač maniheizma, identifikovao je četiri velika svetska carstva. Govorio je o Rimu, Kini, Persiji i Aksumu. Tri od njih su poznata svakom modernom čitaocu. Ali četvrto, kraljevstvo Aksum, naizgled je nestalo iz javnog sećanja. Šta je bio Aksum i ko su bili njegovi stanovnici? I, zašto se ne sećamo ovog kraljevstva, koje je spadalo među najveće u antičkom svetu?

Kraljevina Aksum

Naravno, na listi nedostaje jedna poznata civilizacija, a u njenom odsustvu leži prvi trag odakle je Aksum došao. Velika egipatska civilizacija je do ovog trenutka bila podčinjena Rimskom carstvu, a njen kolaps i fragmentacija dali su prostor njenim susedima da postanu moćni i da se šire.

Aksum se nalazio na jugoistoku Egipta, u visoravni Tigraj u današnjoj Etiopiji. Takođe je obuhvatao delove Eritreje, istočnog Sudana i, preko Adenskog zaliva, većim delom današnjeg Jemena.

Aksum je bio poznat po svojim ogromnim pomorskim snagama i vojnoj moći. Kraljevstvo je takođe bilo moćna trgovačka nacija i imalo je dobro uspostavljene veze sa druge tri velike sile tog doba. Preko ovih trgovačkih veza se obogatio, gradeći velike spomenike, razvijajući sofisticirano pisano pismo i uvodeći hrišćanstvo u podsaharsku Afriku.

Kraljevstvo je verovatno osnovano tokom 1. veka nove ere i cvetalo je od 3. do 6. veka nove ere. Od kamenog doba, ljudi su naselili region, a agrarne zajednice su tu uspevale oko milenijuma. Međutim, poreklo Aksuma i dalje ostaje misterija. 

Uspon Aksumskog kraljevstva

Pre Aksuma postojalo je kraljevstvo D’mt. Verovatno stigavši iz Jemena preko vode, ovo malo kraljevstvo se uspostavilo na zapadnoj obali Crvenog mora. Ali vrlo malo se zna o ovom zagonetnom kraljevstvu i njihovom odnosu sa Aksumom. Da li su ih zamenili Aksumiti, ili su možda i sami postali Aksumiti?

Ono što se čini najverovatnijim je da su se, nakon perioda opadanja za D’mt, rasparčali i zamenili su brojna manja kraljevstva u regionu. Ova kraljevstva su se polako okupljala u 1. veku nove ere i na kraju su postala poznata kao veliko kraljevstvo Aksum.

Njegovom usponu doprinela je i lokalna geografija Aksuma. Njihov glavni grad, koji se takođe zvao Aksum, nalazio se na raskrsnici istaknutih trgovačkih puteva, a plodno tlo, klima i obrasci padavina u gradu učinili su ovaj region idealnim za poljoprivredu i stočarstvo.

Aksumci su maksimalno iskoristili prilike koje su im bile na raspolaganju. Slonova kost i zlato bili su najvrednija roba za izvoz, ali su u potpunosti iskoristili sve resurse regiona da bi se obogatili. Rogovi nosoroga, so, smaragdi, oklopi kornjača, smirna, žive životinje i robovi, svi su proizašli iz ove cvetajuće moći.

Zauzvrat, Aksumiti su uvozili čelik, gvožđe, tekstil, začine, nakit, stakleno posuđe, vino, maslinovo ulje i oružje. Kroz trgovačke puteve koje je Aksum uspostavio preko Bliskog istoka, Južne Arabije, Egipta, Kine i Indije, oni su postali bogati i snažni. Poznato je da je kraljevstvo Aksum bila prva afrička zemlja koja je kovala sopstvene novčiće od bronze, srebra i zlata. 

Tokom 3. do 6. veka nove ere, Aksumsko kraljevstvo je dostiglo vrhunac moći. Tokom tih godina, Aksum je bio slojevito, prosperitetno društvo sa jasnom hijerarhijom i podelom između naroda i njihovih vladara.

Njihov glavni grad je rastao po veličini, broju stanovnika, kao i po složenosti razvoja. Kroz ratovanje, Aksum je takođe mogao da proširi svoju teritoriju. Tokom 4. veka nove ere, kralj Ezana I od Aksuma je čak uspeo da osvoji grad-državu Meroe, koji je vekovima bio moćni južni sused Egipta. 

Postanak afričkog hrišćanstva

Međutim, Ezana I nije bio samo ratni huškač. Kralj Aksuma je takođe zvanično prihvatio hrišćanstvo, zamenivši autohtonu politeističku religiju koju su ranije praktikovali Aksumiti. Aksum je takođe imao neke lokalne neobične karakteristike u svojoj religiji, kao što je uključivanje Mahrama, boga preokreta, rata i monarhije.

Drugi značajni bogovi Aksumita bili su Havbas, božanstvo meseca, i Meder i Beher, htonski bogovi. U Astaru su takođe imali svoju predstavu Venere. Ljudi su prinosili razne žrtve da bi odali počast tim bogovima, a čini se da su tolerisani zajedno sa hrišćanstvom, bar neko vreme. 

Čini se verovatno da je hrišćanstvo prvi put uvedeno u region preko egipatskih trgovaca i misionara koji su putovali sa njima. Kraljevstvo Aksum je možda zvanično prihvatilo hrišćanstvo zbog svojih važnih trgovačkih veza sa severnoafričkim provincijama Rimskog carstva, takođe hrišćanskim.

Diplomatske veze Aksuma sa Konstantinopolom u istočnom rimskom carstvu takođe su mogle biti razlog za uvođenje hrišćanstva. Međutim, postoji i maštovitija priča o poreklu aksumskog hrišćanstva.

Tradicionalni izveštaji govore o Frumentijusu, brodolomnom putniku iz Tira u današnjem Libanu. Ovaj Frumentius je bio odgovoran za uvođenje hrišćanstva u kraljevstvo Aksum, služeći kao učitelj kraljevskoj deci, a kasnije je postao savetnik i blagajnik kralja Ele Amide, oca Ezane I. 

Oblik hrišćanstva u kraljevstvu Aksum bio je sličan onom u Koptskom Egiptu, a hrišćanski patrijarh Aleksandrije bio je figura u Etiopskoj crkvi. Izgrađene su aksumske crkve, osnovani manastiri, a Biblija je prevedena na različite jezike. Crkva Mariam Tsion, koja danas slavno tvrdi da sadrži originalni Kovčeg zaveta, bila je najvažnija crkva u kraljevstvu Aksuma.

Pisanje i umetnost

Kraljevstvo Aksum imalo je svoj sistem pisanja. Jedan od najranijih primera sistema pisanja nalazi se na pločama od škriljaca iz 2. veka nove ere. Pismo, poznato kao etiopsko ili Ge’ez, podseća na jezike južne Arabije i očigledno je evoluiralo iz jezika D’mt. Pismo se još uvek koristi u modernoj Etiopiji, a Etiopljani hrišćani imaju svoju Ge’ez verziju Biblije.

Što se tiče umetnosti, kraljevstvo Aksum imalo je grnčare koji su proizvodili jednostavnu crvenu i crnu terakotu bez upotrebe točka. Proizvodi su imali mat izgled i često su bili premazani crvenim mrljama.

Oblici robe su bile livene zdele, šolje i bokali. Geometrijski dizajn je ukrašen upotrebom pečata, slika, ureza i trodimenzionalnih komada. Jedan od uobičajenih ukrasnih motiva bio je hrišćanski krst.

Iz carstva Aksuma nisu otkrivene velike statue. Međutim, otkrivene su kamene podloge, kameni prestoli i male figurice.

Propadanje Aksuma

Posle ratova sa Persijom i unutrašnjih sukoba, Aksumsko kraljevstvo je konačno ušlo u krajnji pad negde tokom kasnog 6. veka nove ere. Seobe stočara sa zapadne Beđe ili prekomerno korišćenje poljoprivrednih površina bili su glavni razlozi propadanja kraljevstva, iako su klimatske promene takođe mogle da odigraju ulogu.

Štaviše, politika kraljeva Aksuma da plemenskim poglavicama daju veliku autonomiju takođe je imala negativan efekat, jer ih je to podstaklo da se odvoje i formiraju sopstvene nezavisne države. Gubitak trgovačkog prihoda od ovih otcepljenih kraljevstava potkopao je plemenitu klasu Aksuma. 

Međutim, i u 21. veku, Aksumska kraljevina ostaje naseljena, a ovde nalazimo objašnjenje zašto se danas ne pamte. Dva od ostala tri velika carstva, Rim i Persija, pala su tokom vekova. Kina izdržava, i dalje koristi svoje staro poznato ime.

Ali. Aksum nikada nije umro. U zemlji Etiopiji, i u hrišćanskim koptskim tradicijama etiopske crkve, kraljevstvo Aksum i dalje opstaje do danas.

Mr. D. Tovarišić