Sumer je bio jedna od prvih velikih civilizacija u ljudskoj istoriji. Smešteni u Mesopotamiji, Sumer i sumerski narod stvorili su uspešnu i uticajnu civilizaciju u poplavnim ravnicama reka Tigris i Eufrat na teritoriji današnjih Sirije i Iraka. Da li je Kiš, koji  je bio prvi grad koji je imao kralja nakon potopa, bio posebna civilizacija, u srcu sumerske Mesopotamije?

Sumerani su stvorili naprednu tehnologiju kao što su kanali, plugovi i sistemi za navodnjavanje koji su omogućili ljudima Sumera da postanu vešti poljoprivrednici. Prva metropola koju su izgradili Sumerani bio je Eridu, ali kako je civilizacija postajala sve obimnija i bogatija, nastali su i drugi gradovi, kao što su Ur i Uruk. Jedan od ovih sumerskih gradova bio je Kiš, koji se nalazio u današnjem Iraku.

U današnjem Tall al-Uhaimeru, u Iraku, nalaze se ostaci drevnog mesopotamskog grada-države poznatog kao Kiš. Kiš se nalazi 80 km južno od Bagdada i 12 km istočno od drevnog grada Vavilona. Veruje se da je Kiš bio zauzet još u periodu Ubaida (oko 5300 – 4300 pne) do 7. veka nove ere.

Prema The Sumerian King List, drevnoj listi sumerskih gradova, kraljeva koji su vladali gradovima i dužine njihove vladavine, Kiš je bio prvi grad koji je imao kralja nakon potopa. Ovo ga izdvaja i čini se da nije jedina neobična stvar u ovom gradu, pa se postavlja opravdano pitanje da li je Kiš bio sopstvena civilizacija, u srcu sumerske Mesopotamije?

Potop

Mit o potopu ili potop je priča u kojoj „veliki potop, koji obično šalje božanstvo ili božanstva, uništava civilizaciju, često kao čin božanske odmazde“. Motiv mita o potopu može se naći u mnogim različitim kulturama, kao što je Manvantara-sandhia u hinduizmu, naracija o potopu iz Postanka i drevna Mesopotamija.

Postoje tri glavne priče o potopu iz Mesopotamije. Prvi se zove Atrahasis (ponekad pod nazivom „Atrahasis i potop“ kada se prevede), Eridu Geneza i dobro poznati Ep o Gilgamešu. Potop je značajan jer su drevni Mesopotamci videli Kiš kao „prvi grad u koji je ’kraljevstvo sišlo sa neba‘ posle velikog potopa koji je uništio svet“.

Arheološko nalazište Kiš je ovalni prostor veličine 8 puta 3 km kroz koji prolazi suvo korito reke Eufrat. Kiš sadrži oko 40 zemljanih humki i pokriva nekoliko iskopanih delova poznatih kao Tell Ingharra, područje P, humka A i Tell H.

Otkrio ih je tim arheologa iz Prirodnjačkog muzeja Field u Čikagu, Ilinois, i Univerziteta Oksford u Engleskoj. Tim arheologa je radio u Kišu od 1923. do 1933. godine i uspeo je da otkrije dokaze da je Kiš urbanizovan relativno rano u poređenju sa drugim sumerskim gradovima i da je Kiš bio među lokacijama ekonomskih, vojnih i političkih epicentara u regionu dok je bio na vrhuncu.

Zajedničko iskopavanje u Kišu od 1923. do 1933. godine otkrilo je četiri dodatna dela lokaliteta, što nam omogućava bolji uvid u život u Kišu. Prvi odeljak je Tell Ingharra.

U ovoj oblasti, arheolozi su otkrili dva zigurata. Zigurat je masivna građevina koju su izgradili drevni Mesopotamci. Zigurat se obično opisuje kao „terasirani kompleks sa sukcesivno povlačećim nivoima. ” Sumerani su verovali da bogovi žive u hramu na vrhu zigurata i da samo sveštenici ili „veoma poštovani pojedinci” mogu da uđu u strukturu.

Jedan od najpoznatijih zigurata je Veliki zigurat u Uru blizu Nasirije u Iraku. Dvostruki zigurati u Tell Ingharra nisu bili sami. Otkriven je i neo-vavilonski hramski kompleks. Verovalo se da je hramski kompleks bio aktivan verski centar sve do nekoliko godina posle 482. pne, a ime graditelja nalazilo se na nekim od cigli. Graditelj je bio Nabuhodonosor II.

Područje P se nalazi u severnom delu Kiša i tamo je otkrivena „Plano-konveksna zgrada“ (PCB). U PCB-u postoji više prostorija u kojima su pronađeni pepeo, vrhovi strela i bakarna sečiva, što sugeriše da je zgrada uništena ili da je pretrpela velika oštećenja u svom vrhuncu.

PCB je značajan jer pruža istoričarima pogled na socio-ekonomsku dinamiku u Kišu. PCB je prepoznat kao „javna zgrada povezana sa ekonomičnom proizvodnjom piva, tekstila i ulja“.

Takođe se veruje da je struktura možda bila i lokacija administrativnog centra grada. Postoje četiri glavna dela PCB-a, proizvodni deo, administrativni deo, kućni i privatni stambeni prostor i oblast nepoznate namene, ali je podeljen na nekoliko manjih prostorija.

Humka A obuhvata palatu i groblje. Grobljanski deo humke A, u vreme iskopavanja tokom 1922-1925.god., dao je pečate i artefakte koji su pronađeni među grobovima koji su bili stariji od palate na istoj lokaciji.

Ova razlika u starosti materijala na okupacionom sloju ukazuje da je groblje korišćeno za sahranjivanje još u predsargonsko doba, oko 24. – 23. veka pre nove ere. Palata je bila u stanju značajnog propadanja kada je otkopana ispod humka A.

Palata ima tri dela: prvobitnu zgradu, istočno krilo/stepenište i aneks. Zidovi prvobitne zgrade bili su veoma debeli za razliku od primetno tanjih zidova aneksa. Jedan od najznačajnijih predmeta koji su ovde pronađeni bio je komad grnčarije od škriljaca sa umetkom od krečnjaka, koji prikazuje kralja kako kažnjava zarobljenika.

Tell H se takođe naziva „Sasanidsko naselje“ zbog otkrića sasanidskih kovanica, grnčarije i zdela za urok. Sasanidsko carstvo, takođe poznato kao Carstvo Iranaca, bilo je poslednje iransko carstvo pre ranih muslimanskih osvajanja u 7. i 8. veku nove ere. U prve dve zgrade otkriveni su štukaturni ukrasi i istraživači su mogli da koriste ukrase da identifikuju osobu koja je tamo živela, sasanidskog kralja Bahrama V (420-238 nove ere).

Da li je Kiš bio deo Sumera?

Zbog različitih slojeva, godina u kojima je Kiš bio naseljen i njegove uloge u Mesopotamiji, bilo je nekih rasprava o tome da li je Kiš bio deo sumerske civilizacije ili je bio njena sopstvena nezavisna kultura. Poljsko-američki antički istoričar Ignace Gleb ranije je identifikovao Kiš kao „centar najranije istočnosemitske kulture“, koju je nazvao „kiš civilizacijom“.

Ova ideja o odvojenoj civilizaciji izvan Sumera bila je prihvaćena dugi niz godina sve dok nove studije i publikacija 2021. nisu odbacili Glebove ideje. Kiš je sada priznat kao jedan od 12 gradova-država Sumera i istaknuto područje u Mesopotamiji tokom ranih dinastičkih perioda (2900-2300 pne).

Mr. D. Tovarišić