Hilјade potonulih trgovačkih brodova od najranijih vremena nalazi se na dnu Crnog mora. * Zahvaljujući inovativnim tehnologijama nedavno je otkriveno više od 40 njih.

Negde u 6. veku pre nove ere, skitski princ iz regiona Crnog mora pokopan je u blizini Štutgarta u Nemačkoj. U njegovoj grobnici, bageri su nedavno pronašli kinesku svilu, što govori da je robna trgovina od istoka ka zapadu već tada počela u oblasti Crnog mora. Tokom skoro 2.000 godina, ovo more je služilo kao glavno središte za pomorsku trgovinu Putem svile, podstičući bogatstvo Vizantijskog i Otomanskog carstva. Bilo je na hilјade crnomorskih brodoloma kroz istoriju, a uz pomoć inovativne tehnologije, tim stručnjaka nedavno je otkrio više od 40 njih.

Međunarodni tim, predvođen profesorom Jonom Adamsom, sarađuje na studiji pod nazivom Crnomorski arheološki projekat (Black Sea MAP). Adams je profesor arheologije i osnivački direktor Centra za pomorsku arheologiju Univerziteta u Sautemptonu. Projekat finansira Fondacija za ekspediciju i obrazovanje (EEF).

Svrha istraživanja Crnog mora

Misija Crnomorskog MAP-a je da „sprovede geofizička istraživanja kako bi se otkrile nekadašnje kopnene površine potopljene ispod sadašnjeg morskog dna, da se uzmu uzorci jezgra i da se okarakterišu i datiraju, kao i to da se stvori potpuna rekonstrukcija praistorije Crnog mora“, kaže Adams. Ovo treba da proceni promene u Crnom moru i efekte viših vodostaja od otapanja poslednjeg ledenog doba pre 12.000 godina. Iako primarni fokus projekta nije pronalaženje olupina u Crnom moru, tim smatra da je to neverovatno i dobrodošlo otkriće.

Etika dubokomorske arheologije

Pomorska arheologija je kontroverzna, jer mnogi naučnici i organizacije, poput UNESCO-a, nastoje da etički zaštite krhke drevne podvodne relikvije. Prvo i najvažnije, u svrhu istraživanja, relikvije treba proučavati u njihovom prirodnom stanju. Crnomorska MAP studija je u skladu sa UNESCO-vom Konvencijom o zaštiti podvodnog kulturnog nasleđa iz 2001., koristeći inovativnu tehnologiju snimanja koja to omogućava.

Veliki istraživački brod opterećen tehnologijom koji omogućava istraživanje oko bugarskog Crnog mora zove se Stril Eksplorer. Dva dalјinski upravlјana vozila (ROV) služe kao ronioci u dubokom moru i fotografi ekspedicije. „Jedan od ROV-a je optimizovan za 3D fotogrametriju i video visoke rezolucije. Drugo je revolucionarno vozilo koje su razvile kompanije za istraživanje MMT i Reach Subsea. Surveyor Interceptor „leti“ četiri puta većom brzinom od konvencionalnih ROV-ova i nosi čitav skup geofizičkih instrumenata, kao i svetla, kamere visoke rezolucije i laserski skener“ – izveštava Adams.

3D fotogrametrija koristi kombinaciju fotografija, video zapisa i tehnologije dalјinskog otkrivanja sonara. Podaci se unose u sofisticirane kompjuterske modele da bi se stvorile neverovatne slike u boji. Prema veb stranici Univerziteta u Sautemptonu: Softver izračunava 3D pozicije miliona tačaka u prostoru u ovom slučaju na osnovu hilјada fotografija (snimlјenih kamerama na ROV) i gradi model. Ono što se vidi na konačnoj slici je model koji je prikazan i prekriven bojama i teksturama sa fotografija kako bi se stvorila tačna reprezentacija. Obrada traje danima čak i na najbržim računarima. Projekat je imao šest radnji 24 sata dnevno.

Kako tim koristi ove tehnologije za mapiranje morskog dna, oni otkrivaju potoplјene brodove koji datiraju čak 1200 godina u Vizantijsko carstvo.

Istorija brodoloma

Crnomorski brodolomi su veoma značajni i edukativni. Mnogi od njih su stvarne životne verzije onih koje su samo viđene ili opisane u istorijskim dokumentima, ali nikada ranije nigde nisu pronađene. Nјihova očuvanost je iznenađujuća zbog slane vode koja dotiče iz Mediterana i taloži se na dnu u gustom sloju. Ovaj sloj sprečava kiseonik da dopre do dubine ispod 150 metara, a otrovni vodonik sulfid se razvija u visokim koncentracijama, što onemogućava da bilo šta preživi.

Dakle, ima manje korozije i organizama koji bi inače uzrokovali veliku štetu potonulim brodovima. Mnogi od crnomorskih brodoloma su ispod 150 metara. Ovo ih dobro stavlјa u zonu očuvanja, što čini velikom riznicom istorije. Stvari koje bi inače prilično brzo trule su netaknute, kao što su drvo i konopac. Pored toga, ukrašeni detalјi su i dalјe vidlјivi, kao što su rezbarije i tragovi dleta. Tim je jednom od brodova dao nadimak „Cvet Crnog mora“, zbog rezbarenja složenih cvetnih latica na palubi i vrhovima stubova.

Većina brodova su stari trgovački brodovi koji su nekada prevozili bilo koju količinu i vrstu robe. Vino, građa, životinjska krzna, kineska svila, plemeniti metali i dragulјi, žad, parfemi, fini začini, ulјa, pa čak i lјudski robovi bili su tipična roba. Cvet Crnog mora datira između 17. i 19. veka iz Osmanskog carstva.

Još jedan vredan pažnje primerak crnomorskih brodoloma je srednjovekovno italijansko plovilo. Adams veruje da je nastao u Veneciji oko 14. veka. Veliki venecijanski trgovački brod, koji ima dovolјno prostora za prevoz velikih količina robe i lјudi, spada u klasu koja se zove „cocha“ ili „okruglo plovilo“. Dok su ROV-ovi jedne noći skenirali dubine, jedan od članova tima, dr Bačvarov sa Univerziteta u Konektikatu, video je slike kormila broda sa veslima za upravlјanje, što ukazuje da je brod iz srednjovekovnog perioda, pre prelaska na centralno krmeno kormilo.

Kratka istorija Crnog mora

Iako tim veruje da je srednjovekovna italijanska olupina broda prikazana iznad došla iz Venecije, Đenova je takođe koristila Crnomorski put u velikoj meri za trgovinu. Venecija i Đenova su se međusobno borile u brojnim ratovima za kontrolu pomorskih puteva. Ovo je uklјučivalo korišćenje Crnog mora, koje se strateški nalazi duž Severnog puta svile između Evrope i Azije. Evropa se u velikoj meri oslanjala na Crno more za premeštanje velikih količina robe na istok i sa istoka. Dakle, ko god je kontrolisao Crno more, kontrolisao je ogromne količine bogatstva i moći. Stoga su Vizantijsko i Osmansko carstvo bila među najmoćnijim u istoriji. Pored toga, njihovi glavni gradovi su čuvali ulaz u Crno more u Bosforskom moreuzu.

Međutim, istorija regiona seže čak i dalјe od Vizantijskog carstva. Persijanci su se borili protiv Skita koji su naselili severnu polovinu Crnog mora do 500. godine pre nove ere. Grci su izgradili mnoga naselјa duž njenih obala i osnovali Vizantiju, koju su takođe osvojili Persijanci. Kada je Aleksandar Veliki pobedio Persijance oko 334. pre nove ere, zauzeo je celu Malu Aziju, uklјučujući južnu i zapadnu obalu Crnog mora. Rimlјani su preuzeli kontrolu nakon mnogih bitaka, i uspostavili su Vizantijsko carstvo i Konstantinopolј kao njen glavni grad. Međutim, na kraju su ga izgubili od Osmanlija oko 1453. godine.

U članku časopisa Archaeology iz januara 2017, „Hoards of the Vikings,“ opisuje se kako su Vikinzi sa Gotlanda, ostrva istočno od Švedske, „…plovili na istok do obala istočne Evrope i krenuli niz velike reke zapadne Rusije, trgujući i plјačkajući na tom putu barem do juga do Konstantinopolјa, glavnog grada Vizantijskog carstva, preko Crnog mora.”

Možda nikada ranije u istoriji niko nije otkrio ovoliku količinu drevnih brodova koje obuhvataju mnoge vremenske periode i stilove. Niti su pronađeni tako iskonski očuvani da se svaki detalј još uvek vidi. Čak i sada, hilјade drugih leži na dnu i čekaju da budu otkriveni. Sami brodovi su spektakularni u svojoj sposobnosti da prenesu istoriju svog vremena i kulture. Ipak, najveća intriga leži u detalјima priča koje ostaju zatrpane sa potoplјenim plovilima. To su priče o izgublјenim životima i stečenom bogatstvu, o čitavim imperijama osvojenim i uništenim, i o putovanjima punim krvi, znoja i suza, sve za kontrolu pomorskog Puta svile duž Crnog mora.

Mr. D. Tovarišić